Archikolegiata NMP i św. Aleksego w Tumie to miejsce pamiętające początki polskiej państwowości. Kościół został wzniesiony w XII wieku. Jego konsekracja odbyła się dnia 21 maja 1161 roku (był to pierwszy zjazd władców ówczesnej Polski, na którym byli obecni książęta dzielnicowi). Wiele wskazuje na to, że ok. 997 roku w tym miejscu powstało pierwsze polskie opactwo benedyktynów p.w. NMP i św. Aleksego. Jego założycielem był prawdopodobnie św. Wojciech, a fundatorem Bolesław Chrobry.
Kościół należy do najlepszych przykładów architektury romańskiej w Polsce. Został wybudowany z granitu, piaskowca i kamienia polnego. Kolegiata jest trójnawowa, z dwiema absydami, umieszczonymi na końcach osi wzdłużnej. Od zachodu znajdują się dwie czworoboczne wieże, a od wschodu dwie baszty, przykryte stożkowym dachem.
Kościół ucierpiał podczas wojen (zwłaszcza najazdów krzyżackich i potopu szwedzkiego) oraz pożarów. W wyniku późniejszy prac odtworzeniowych nabył elementy gotyckie, a w późniejszych latach także barokowe – ostrołukowe arkady, filary międzynawowe z cegły, sklepienia krzyżowo-żebrowe oraz renesansowe freski. W 1569 roku wybudowano przed wejściem głównym renesansową kruchtę, która osłania romański portal. Sam portal przedstawia Madonnę z dzieciątkiem i dwa anioły.
Kolegiata została zniszczona także w wyniku niemieckich bombardowań i ostrzałów podczas II wojny światowej. W 1939 roku, podczas bitwy nad Bzurą, w północnej wieży archikolegiaty ukrywał się obserwator kierujący ogniem artylerii niemieckiej. Artyleria polska ostrzelała kościół, likwidując ten punkt obserwacyjny, ale wieża uległa zniszczeniu, a w kościele wybuchł pożar. Po przejściowym zajęciu okolic Łęczycy przez Wojsko Polskie archikolegiata została zbombardowana przez Luftwaffe. Po ponownym wkroczeniu okupanta niemieckiego z kolegiaty zostały tylko mury bez dachu. Resztki wyposażenia splądrowano. Prace konserwatorskie zaczęły się w 1947 roku i trwają z przerwami do dziś.
Dnia 25 marca 1992 roku papież Jan Paweł II podniósł kolegiatę w Tumie do rangi archikolegiaty.
- widoczne na krawędziach ścian wieży wgłębienia to podobno ślady pazurów diabła Boruty, który nie chciał pozwolić na postawienie kościoła i próbował przewrócić jego wieże :)
- w 1999 roku sprowadzono z Gniezna do Tumu relikwię Św. Wojciecha.
- obok tumskiej kolegiaty stoi drewniany, jednonawowy kościół św. Mikołaja z XVIII w., natomiast kilkaset metrów przed kościołem – od strony Łęczycy – znajduje się malowniczy skansen “Łęczycka Zagroda Chłopska”.
- 30 m od Kościoła jest WC do dyspozycji turystów.
Zasady zwiedzania:
Sezon turystyczny trwa od początku maja do połowy października. W pozostałym czasie zwiedzanie możliwe w grupach po wcześniejszym zgłoszeniu.
Archikolegiatę można zwiedzać w następujących dniach:
- od środy do soboty w godz. 10.00 – 18.00
- w niedziele – między nabożeństwami oraz w godz. 13.15 – 18.00
W poniedziałki i wtorki archikolegiata jest nieczynna dla zwiedzających.
Nie ma możliwości zwiedzania kościoła podczas uroczystości religijnych oraz mszy świętych.
Czas zwiedzania:
- 25 min
