Dziś trwała ruina, kiedyś największa budowla pałacowa w Europie przed powstaniem Wersalu!
Fundatorem Zamku Krzyżtopór był magnat Krzysztof Ossoliński, pełniący od 1638 r. funkcję wojewody sandomierskiego. Chciał on wybudować zamek, który przyćmi wszystkie pozostałe siedziby magnackie w Polsce, w tym imponujący zamek jego brata Jerzego, znajdujący się w Ossolinie (jak na ironię losu Zamek w Ossolinie nie przetrwał do naszych czasów, podczas gdy 90% murów Zamku Krzyżtopór wciąż stoi i ma się całkiem dobrze).
Zamek został wybudowany w latach 1621-1644. I choć trudno w to uwierzyć, w pełnej swojej świetności istniał jedynie 11 lat, do czasu potopu szwedzkiego. Krzysztof Ossoliński cieszył się nim jeszcze krócej ponieważ zmarł nagle w rok po zakończeniu budowy! Na domiar złego wkrótce potem zmarł także jego jedyny syn i Zamek przeszedł w ręce dalszych krewnych. W 1655 r. Zamek został zajęty przez Szwedów bez jednego wystrzału, podobno w wyniku zdrady służby. Szwedzi opuszczając Zamek zabrali ze sobą jego bogate wyposażenie, bibliotekę i archiwum Ossolińskich. I choć sami nie uszkodzili budowli to została ona zniszczona i spalona podczas konfederacji barskiej w 1769 r. Zamku nigdy nie udało się już odbudować. Obecnie jest on przepiękną i jedyną w swoim rodzaju trwałą ruiną.
Nazwa Zamku wywodzi się od umieszczonych przy bramie wjazdowej płaskorzeźb przedstawiających krzyż (symbol przywiązania do wiary katolickiej) i topór (herb Ossolińskich). Zamek wybudowano w stylu włoskim typu palazzo in fortezza. Miał on łączyć funkcje mieszkalne i obronne. Wzorowany był na jednej z najwspanialszych włoskich rezydencji – zamku Caprarola, który Ossoliński odwiedził podczas swoich licznych podróży. Sam Krzysztof Ossoliński był mocno zaangażowany w powstawanie projektu Zamku. Ponieważ interesował się astrologią, Zamek pełen jest ukrytych symboli związanych z kalendarzem: 4 baszty oznaczają pory roku, 12 sal – miesiące, 52 pokoje – tygodnie, 365 okien – dni w roku (w latach przestępnych podobno jedno okno było zamurowywane!). Zamek został wybudowany na planie pięcioboku. W skład obiektu wchodził zespół pałacowy, założenia obronne wraz z fortyfikacjami typu bastionowego oraz ogród w stylu włoskim (poza obrębem fortyfikacji). Charakterystyczny dla zamku jest wewnętrzny eliptyczny dziedziniec, gdzie pomiędzy oknami umieszczone były portrety Ossolińskich i przedstawicieli rodów spokrewnionych, tworząc coś na kształt drzewa genealogicznego.
- Zamek nigdy nie został w pełni ukończony, nigdy nie był też przebudowywany, dlatego można podziwiać go w pierwotnym kształcie (oczywiście nadgryzionym zębem czasu),
- podczas budowy Zamku, celem uzyskania wodoodpornej zaprawy, do wapna dodano ponoć białka z miliona kurzych jaj,
- sala jadalniana w wieży miała szklany strop wykonany w taki sposób, że wydawało się, iż stanowi on wielkie akwarium z egzotycznymi rybkami,
- w podziemiach Zamku znajduje się czynne do dziś źródełko wody o wyjątkowych właściwościach smakowych i leczniczych,
- Zamek Krzyżtopór miał być połączony podziemnym tunelem z Ossolinem, aby bracia – Krzysztof i Jerzy – mogli do siebie jeździć w odwiedziny. A sam tunel podobno był wyłożony cukrem, aby saniami jeździło się łatwiej i szybciej,
- szacuje się, że stajnie zamkowe mogły pomieścić 100-160 koni. Podobno konie miały lepsze warunki niż służba – żłoby wykonane były z marmuru, a na ścianach wisiały lustra, w których piękne konie (araby) mogły się przeglądać :) (tak naprawdę celem luster było doświetlenie ciemnych wnętrz stajni, w których były bardzo małe okna),
- do naszych czasów zachowało się 90% murów i 10% sklepień, dlatego od dawna rozważana jest rekonstrukcja Zamku. Jedna z propozycji zakłada odbudowanie połowy budynku i pozostawienie drugiej połowy w niezmienionym stanie – dla porównania.
Informacje praktyczne:
- duży bezpłatny parking znajduje się przy Zamku, a wc – wewnątrz zamkowych murów,
- Zamek jest bardzo dobrze przystosowany do obsługi ruchu turystycznego – przygotowano poręcze, schody i mostki zwiększające bezpieczeństwo i pozwalające poruszać się po zakamarkach budowli,
- na turystów indywidualnych czeka pięć tras zwiedzania (oznakowanych i opisanych), w tym jedna ekstremalna!
- podczas zwiedzania turystom towarzyszy przyjemna muzyka z dawnych lat,
- na Zamku co jakiś czas organizowane jest nocne zwiedzanie z pochodniami i innymi atrakcjami (więcej informacji znajdziecie w naszym wpisie o 5 najciekawszych ekstremalnych trasach zwiedzania),
- Zamek położony jest na uboczu, z dala od głównych dróg,
- przy Zamku zaplecze gastronomiczne jest dość słabe, więc na obiad trzeba ruszyć się gdzieś dalej.
Zasady zwiedzania:
Zamek można zwiedzać indywidualnie, korzystając z przygotowanych tras zwiedzania (a jest ich aż 5!) lub z przewodnikiem podczas nocnego zwiedzania lub w każdą pierwszą niedzielę miesiąca w sezonie turystycznym. Niedzielne zwiedzanie z przewodnikiem odbywa się w godzinach od 13.00 do 15.00.
Czas zwiedzania:
- zwiedzanie samodzielne – 1 ha
- zwiedzanie z przewodnikiem – 2 ha
Godziny otwarcia:
w sezonie turystycznym:
- od 1 kwietnia do 31 sierpnia w godzinach od 8:00 do 20:00
- od 1 września do 31 października w godzinach od 8:00 do 18:00
poza sezonem turystycznym:
- od 1 listopada do 28 lutego w godzinach od 8:00 do 16:00
- od 1 marca do 31 marca w godzinach od 8:00 do 18:00
Ceny biletów:
- w sezonie turystycznym: bilet normalny 11 zł, bilet ulgowy 8 zł
- poza sezonem turystycznym: bilet normalny 9 zł, bilet ulgowy 6 zł
